Κάποια άτομα τρώνε λιγότερο και άλλα περισσότερο απ’ ό,τι συνήθως ως απάντηση στο στρες. Καινοτόμοι τρόποι για την αντιμετώπιση των σχετικών με το στρες διαιτητικών συμπεριφορών μπορεί να βοηθήσουν τα άτομα να ελέγξουν το σωματικό τους βάρος και να μειώσουν το υποκείμενο στρες.
Οξύ έναντι χρόνιου στρες
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα (EUFIC), όταν αντιλαμβανόμαστε μια άμεση απειλή (οξύ στρες), ο εγκέφαλος στέλνει μήνυμα σε διάφορα συστήματα, συμπεριλαμβανομένου του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (ΥΥΕ), και ενεργοποιεί τις ορμόνες του στρες. Η ενεργοποίηση αυτή πυροδοτεί έναν καταρράκτη εκδηλώσεων ώστε να προετοιμαστεί ο οργανισμός για δράση. Για παράδειγμα, η γλυκόζη κινητοποιείται για να αποτελέσει καύσιμο για τους μυς και τον εγκέφαλο, οι αισθήσεις οξύνονται, η καρδιά λειτουργεί πιο γρήγορα και η αναπνοή επιταχύνεται. Η κατάσταση αυτή αναφέρεται συχνά ως απόκριση «πάλης ή φυγής»(«fight or flight») και εξελίχθηκε ως ένας μηχανισμός επιβίωσης, επιτρέποντάς μας να αντιδρούμε γρήγορα σε απειλητικά για τη ζωή συμβάντα.
Σε μια υγιή απόκριση στο στρες, τα επίπεδα των ορμονών του στρες, όπως είναι η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη, αυξάνονται για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της κατάστασης και έπειτα πέφτουν ραγδαία, όταν αυτή έχει αντιμετωπιστεί. Στο χρόνιο στρες υπάρχει μια παρατεταμένη έκθεση στις ορμόνες του στρες, ειδικά στην κορτιζόλη, και ο οργανισμός μπορεί να μην επιστρέψει στην ομοιόσταση (μια υγιής κατάσταση ηρεμίας). Αυτό μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία και να επηρεάσει αρνητικά το ανοσοποιητικό, το καρδιαγγειακό και το κεντρικό νευρικό σύστημα.
Στρες και διαιτητική συμπεριφορά
Στο οξύ στρες υψηλής έντασης, όπως σε συνθήκες μιας σοβαρής φυσικής απειλής, η όρεξη καταστέλλεται. Παρόλα αυτά, λιγότερο έντονο αλλά πιο μακροχρόνιο στρες, όπως η πίεση στην εργασία, μπορεί να επηρεάσει τη διατροφική συμπεριφορά με διάφορους τρόπους. Εκτιμάται ότι περίπου 30% των ατόμων τρώνε λιγότερο απ’ ό,τι συνήθως όταν στρεσάρονται, ενώ οι περισσότεροι τρώνε περισσότερο. Η απάντηση του άξονα ΥΥΕ, ο οποίος μοιράζεται τα ίδια νευρικά μονοπάτια με τον έλεγχο της πρόσληψης τροφής, θεωρείται κεντρικής σημασίας για την ερμηνεία τόσο της μείωσης όσο και της αύξησης της πρόσληψης.
Εξατομικευμένες αποκρίσεις
Οι επίμυες (αρουραίοι) στους οποίους δίδεται σταθερή ποσότητα φαγητού, σε απάντηση στο στρες τρώνε λιγότερο και χάνουν βάρος. Ωστόσο, τρώνε περισσότερο όταν εκτίθενται σε νόστιμη τροφή παρά στη συνηθισμένη τους τροφή, παρατήρηση που υποδηλώνει ότι τα απολαυστικά τρόφιμα μπορεί να συνεισφέρουν στην ελάφρυνση των συμπτωμάτων του στρες.
Οι άνθρωποι συνεχώς εκτίθενται σε απολαυστικές τροφές. Μερικοί χρησιμοποιούν το φαγητό ως έναν τρόπο να ανακουφιστούν από το στρες και να αντιμετωπίσουν αρνητικές συναισθηματικές καταστάσεις, ενώ άλλοι όχι. Στα άτομα που ελέγχουν αυστηρά τη διαιτητική τους πρόσληψη (περιοριστικού τύπου συμπεριφορά ή άτομα σε δίαιτα), το στρες μπορεί να υπερισχύσει του συνειδητού ελέγχου, οδηγώντας σε υπερκατανάλωση των «απαγορευμένων τροφίμων». Υπάρχουν, επίσης, διαφορές στην ικανότητα των ατόμων να διαχωρίζουν την πείνα από άλλες δυσάρεστες ενδογενείς καταστάσεις, όπως το στρες. Έχει προταθεί ότι εκείνα τα άτομα που είναι περισσότερο «συντονισμένα» με τα ερεθίσματα που αφορούν την πείνα και τον μεταβολισμό τους είναι αυτά που τρώνε λιγότερο ως απάντηση στο στρες.
Στρες και σχήμα σώματος
Οι υγιείς άντρες και γυναίκες που παρουσιάζουν αυξημένη δραστικότητα κορτιζόλης σε απάντηση στο στρες (σε εργαστηριακές μελέτες) έχουν περισσότερο κοιλιακή παχυσαρκία, όπως και τα άτομα με υψηλότερες συγκεντρώσεις κορτιζόλης το πρωί (ένα σύμπτωμα του εργασιακού και καθημερινού στρες), σε σχέση με τις ομάδες ελέγχου. Η χαμηλή κοινωνικο-οικονομική κατάσταση και η εργασιακή πίεση, δύο δείκτες χρόνιου στρες, έχουν συσχετιστεί με μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης κοιλιακής παχυσαρκίας. Έχει προταθεί ότι τα χρονίως υψηλά επίπεδα κορτιζόλης σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα ινσουλίνης (μια ορμόνη που βοηθά τον οργανισμό να χρησιμοποιεί τη γλυκόζη) προάγουν την εναπόθεση λίπους γύρω από τη μέση. Παρόλα αυτά, δεν βρίσκουν όλες οι μελέτες σύνδεση μεταξύ του στρες και συνολικών επιπέδων παχυσαρκίας.
Μια προσέγγιση ενσυνειδητότητας
Εδώ και αρκετό καιρό υπάρχουν προγράμματα ενσυνειδητότητας (mindfulness) για τη μείωση του στρες, ενώ πιο πρόσφατα έχουν εφαρμοστεί και για τον έλεγχο της διαταραγμένης διαιτητικής συμπεριφοράς. Χρησιμοποιούν τεχνικές οι οποίες διακόπτουν τα συνήθη μοτίβα σκέψης, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές, και ενισχύουν την επίγνωση των σκέψεων, των αισθημάτων και των αισθητήριων εμπειριών. Η προσέγγιση αυτή βοηθά τα άτομα να έρθουν σε επαφή με τα εσωτερικά τους σήματα (αναγνωρίζοντας την πείνα και τον κορεσμό, συναισθηματικά και εξωτερικά ερεθίσματα) παρά να στηρίζονται στις μαθημένες τους αποκρίσεις. Μια πρόσφατη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σε σχέση με τα προγράμματα ενσυνειδητότητας διαπίστωσε ότι 86% των μελετών ανέφεραν βελτίωση στις διατροφικές συμπεριφορές στις οποίες στόχευαν. Η προσέγγιση αυτή μπορεί όχι μόνο να βελτιώσει τις διατροφικές επιλογές και να βοηθήσει τον έλεγχο του σωματικού βάρους, αλλά και να μειώσει το υποκείμενο στρες.
